„Elementarz polskiej kultury”
Koncepcja: Ewa Solarz
Tekst: Ewa Solarz, Karol Szafraniec, Małgorzata Miśkowiec
Projekt graficzny: Anna Niemierko
Ilustracje: Basia Flores, Ola Jasionowska, Igor Kubik, Karolina Lubaszko, Julia Mirny, Małgorzata Nowak, Tomasz Opaliński, Urszula Palusińska, Tin Boy (Łukasz Majewski), Marta Tomiak, Łukasz Zbieranowski
Wytwórnia, premiera: październik 2020
wiek: 16+
Informacja wydawcy:
Które polskie książki czyta świat, które polskie obrazy są w najbardziej prestiżowych kolekcjach muzealnych na całym świecie, który polski kompozytor zrobił międzynarodową karierę? Czy znasz dzieła, które zyskały rozgłos, są przełomowe i weszły do obiegu światowej kultury?
„Elementarz polskiej kultury” Ewy Solarz, Karola Szafrańca i Małgorzaty Miśkowiec to artystyczno-edukacyjna publikacja, którą pragniemy zwrócić uwagę na unikatowe miejsce, jakie zajmują polscy twórcy na światowej mapie kultury ostatnich stu lat. Książka przedstawia 44 powstałe po 1918 roku dzieła, które zyskały duży międzynarodowy rozgłos, są reprezentatywne dla twórcy i które po prostu wypada znać. To ściągawka, podpowiedź, na jakich artystów warto zwrócić uwagę, w jakich okolicznościach powstawały ich najważniejsze dzieła i dlaczego akurat te prace mają wpływ na światową kulturę do dziś. Podzieliliśmy je na 11 dziedzin kultury – literatura, grafika, malarstwo, film, muzyka klasyczna, jazz, teatr, rzeźba, fotografia, architektura i nowe technologie – a te z kolei reprezentują cztery prace.
Dokonany przez autorów wybór jest subiektywny, ale to doskonały pretekst, by o polskiej sztuce rozmawiać, poznawać ją i doceniać.
W książce 44 wybitne dzieła zostały zinterpretowane przez 11 współczesnych polskich ilustratorów: W naszej książce 44 wybitne dzieła zostały zinterpretowane przez 11 współczesnych polskich ilustratorów: Basię Flores, Olę Jasionowską, Igora Kubika, Karolinę Lubaszko, Julię Mirny, Małgorzatę Nowak, Tin Boya, Tomka Opalińskiego, Urszulę Palusińską, Martę Tomiak i Łukasza Zbieranowskiego. Ich graficzny komentarz do przeszłości to dzisiejsze spojrzenie na to, co w naszej kulturze ważne, inspirujące i otwarte na świat.
Książce towarzyszy wystawa plakatów. Prezentacje:
Instytut Designu w Kielcach / październik 2020
Warsztaty Kultury w Lublinie / listopad 2020
BWA Tarnów / grudzień 2020
—
Zaprezentowani w książce twórcy: Magdalena Abakanowicz, Tomasz Bagiński, Mirosław Bałka, Roman Cieślewicz, Henryk Mikołaj Górecki, Jerzy Grotowski, Tomasz Gudzowaty, Edward Hartwig, Agnieszka Holland, Krzysztof Ingarden, Tadeusz Kantor, Krzysztof Kieślowski, Krzysztof Komeda, Robert Konieczny, Lucjan Korngold, Stanisław Lem, Jan Lenica, Krystian Lupa, Witold Lutosławski, Tamara Łempicka, Czesław Miłosz, Chris Niedenthal, Maciej Nowicki, Krzysztof Penderecki, Roman Polański, Grzegorz Rosiński, Zbigniew Rybczyński, Zofia Rydet, Andrzej Sapkowski, Wilhelm Sasnal, Zbigniew Seifert, Tomasz Stańko, Władysław Strzemiński, Alina Szapocznikow, Rosław Szaybo, Karol Szymanowski, Wisława Szymborska, Franciszka Themerson, Olga Tokarczuk, Michał Urbaniak, Andrzej Wajda, Krzysztof Warlikowski, Krzysztof Wodiczko, Andrzej Wróblewski.
Spis treści
1. Kultura popularna / nowe technologie
Tango, Zbigniew Rybczyński
Katedra, Tomasz Bagiński
Thorgal, Grzegorz Rosiński
Wiedźmin, Andrzej Sapkowski
2. Jazz
Kołysanka Rosemary, Krzysztof Komeda
Man of the Light, Zbigniew Seifert
Balladyna, Tomasz Stańko
Fusion III, Michał Urbaniak
3. Architektura
Hala Dorton Arena (Paraboleum), Maciej Nowicki
Budynek biurowy Edifício CBI Esplanada, Lucjan Korngold
Budynek Ambasady Rzeczpospolitej Polskiej w Tokio, Krzysztof Ingarden
Dom Aatrialny, Robert Konieczny
4. Film
Popiół i diament, Andrzej Wajda
Dekalog, Krzysztof Kieślowski
Europa, Europa, Agnieszka Holland
Pianista, Roman Polański
5. Rzeźba / instalacja
Portret wielokrotny, Alina Szapocznikow
Tłum, Magdalena Abakanowicz
Pojazd dla bezdomnych, Krzysztof Wodiczko
How It Is, Mirosław Bałka
6. Teatr
Apocalypsis cum figuris,Jerzy Grotowski
Umarła klasa, Tadeusz Kantor
Kalkwerk, Krystian Lupa
Krum, Krzysztof Warlikowski
7. Muzyka poważna
Król Roger, Karol Szymanowski
III symfonia, Symfonia pieśni żałosnych, Henryk Mikołaj Górecki
Koncert na wiolonczelę i orkiestrę, Witold Lutosławski
Tren – ofiarom Hiroszimy, Krzysztof Penderecki
8. Literatura
Solaris, Stanisław Lem
Zniewolony umysł, Czesław Miłosz
Nic dwa razy, Wisława Szymborska
Bieguni, Olga Tokarczuk
9. Grafika
Pan Tom buduje dom, Franciszka Themerson
Plakat do opery Wozzeck, Jan Lenica
Che Si, Roman Cieślewicz
okładka płyty British Steel zespołu Judas Priest, Rosław Szaybo
10. Fotografia
„Wierzby” cykl fotograficzny, Edward Hartwig
„Zapis socjologiczny” cykl fotograficzny, Zofia Rydet
Pierwsza lekcja zabijania, Tomasz Gudzowaty
Czas Apokalipsy, Chris Niedenthal
11. Malarstwo
Kobieta w zielonym bugatti / Autoportret, Tamara Łempicka
Powidok światła. Rudowłosa, Władysław Strzemiński
Rozstrzelanie surrealistyczne (Rozstrzelanie VIII), Andrzej Wróblewski
Las (Shoah), Wilhelm Sasnal
Autorzy o książce
Pisząc Elementarz polskiej kultury chcieliśmy pokazać, jak wiele nasz kraj posiada twórców, których dzieła są znaczącym elementem światowej kultury. Chcieliśmy przypomnieć czytelniczkom i czytelnikom, że nasz dorobek kulturalny jest potężny, wpływowy i znaczący, a jednocześnie bardzo bogaty, różnorodny i wielowymiarowy. Nie ma więc powodu, by na siłę szukać lub sztucznie kreować nowe zjawiska, które mają „zawojować świat”. To wszystko już istnieje. Nie wystarczająco jednak zdajemy sobie z tego sprawę.
Osobiście zależało mi na tym, by uświadomić odbiorcom, że największe sukcesy polska kultura osiągała w obrębie nowoczesnych form uprawiania sztuki i nigdy wcześniej nie była tak znacząca w skali globalnej, jak w wieku XX i współcześnie. Choć mówi się, że Polacy mają w większości tradycyjne, klasyczne gusta, to paradoksalnie świat zdobywaliśmy dziełami o często awangardowym, innowacyjnym, przełomowym charakterze. „Nasza” awangarda była jednak inna niż zachodnia. Przesiąknięta romantycznym duchem nie walczyła z tradycją, ale twórczo ją przetwarzała. Nie odrzucała przeszłości, tylko szukała nowych sposobów czerpania z niej. Ta inność okazała się fascynująca i przyciągająca dla odbiorców zagranicznych.
W moich tekstach starałem się koncentrować właśnie na tym, co atrakcyjnego kryło się w dziełach naszych twórców dla odbiorcy światowego. Taka perspektywa sprawia, że nawet bardzo znane nazwiska (Miłosz, Wajda) mogą nagle jawić się nieco inaczej niż jesteśmy do tego przyzwyczajeni.
Wybieranie dzieł nie było łatwe, gdyż są takie kategorie (np. film), gdzie mamy zdecydowanie więcej niż 4 nazwiska, którymi warto się pochwalić. Ogromnie trudny był też sam proces pisania tekstów. Skondensowane sylwetki miały w sposób atrakcyjny mówić zarówno o dziele, jak i osobie, która za nim stoi. Wymagało to odpowiedniego wyważenia proporcji, co za każdym razem wyglądało nieco inaczej. Nie stosowałem jednej metody. Raczej pozwalałem, by temperament danego twórcy i specyfika jego twórczości decydowały o charakterze danego tekstu. Dlatego są one tak różne, jak różni są bohaterowie i bohaterki naszej książki.
Karol Szafraniec
—
Dla mnie była to bardzo ciekawa przygoda, ale także ogromny stres i wyzwanie. Dostałam dwie pełne kategorie: architekturę oraz fotografię. To wielka odpowiedzialność, zwłaszcza, że trochę inaczej niż w innych kategoriach – tutaj zakres wyboru nazwisk był mniejszy, a ostateczna selekcja nie jest taka oczywista. Współczesna fotografia poszła mocno do przodu, ale oparta jest o nazwiska, które dopiero zaczynają, pojawiają się w galeriach, na targach sztuki, na ważnych światowych wydarzeniach. Dlatego wybrałam klasyków: twórcę uznanego, ale trochę w kraju zapomnianego Edwarda Hartwiga – działającego na pograniczu fotografii, sztuki, grafiki. Niesamowitą Zofię Rydet, bardziej dokumentalistkę, ale jak ważną i niezwykłą. Pojawił się także Chris Niedenthal, którego nie mogło zabraknąć przy tego typu zestawieniu. To najbardziej znany polski fotograf, który zrobił tak wiele dla fotografii prasowej na świecie. No i oczywiście jest Tomasz Gudzowaty, wielokrotny zwycięzca World Press Photo.
Architektura była prawdziwym wyzwaniem. To dziedzina mocno odstająca od całej reszty, która może przynależeć do kultury, ale nie musi, gdyż można ją też zakwalifikować w inne ramy (technologia, inżynieria, itp.). Bardzo mi jednak zależało, żeby znalazła się w „Elementarzu” i żeby popatrzeć na nią jako na dziedzinę, w której najważniejszy jest aspekt twórczy i estetyczny. Chciałam pokazać, jak dobrze „stoimy” w tej dziedzinie, ile ciekawych realizacji na świecie wykonali nasi rodacy, o czym czasami nie wiemy i nawet nie przypuszczamy. Wiem, że wraca pamięć o znakomitym Macieju Nowickim, który do dzisiaj jest w pierwszej dziesiątce uznanych architektów w Stanach Zjednoczonych, ale wiedza na temat jego dokonań nie jest aż taka popularna jak na to zasługuje. To samo można powiedzieć o dokonaniach Lucjana Korngolda, który tak wiele zdziałał w przedwojennej Warszawie, a później tworzył w Brazylii. Pojawiają się też twórcy współcześni, poszukujący, nagradzani, jak Robert Konieczny i Krzysztof Ingarden. Architektura to pełnoprawna część naszej kultury, warto na nią zwrócić uwagę. Mam nadzieję, że „Elementarz polskiej kultury” otworzy nas na nią jeszcze bardziej.
Współczesna rzeźba też nie była łatwa, dlatego tak bardzo zależało mi, żeby ta kategoria została uzupełniona o drugą nazwę – instalacja. Rozumienie współczesnej rzeźby różni się od tego tradycyjnego, a mamy wielu utalentowanych artystów, którzy wychodzą poza ramy klasycznego myślenia o materii. W książce opisuję tych, którzy już są światowymi klasykami. To twórcy tworzący europejski i amerykański krajobraz artystyczny, opisywani i cytowani, zapraszani przez najlepsze galerie i instytucje: Mirosław Bałka i Krzysztof Wodiczko.
Proces wyboru nazwisk do książki wiązał się z masą dylematów. Każde było dyskutowane i analizowane. Żałuję, że nie mogłam napisać o wszystkich tych, którzy nie tylko odnieśli sukces, ale też są bliscy mnie osobiście i przez swoje dzieła mnie kształtowali. Rozumiejąc ograniczenia, cieszę się, że mogłam przybliżyć kilka postaci naprawdę ważnych dla świata . Mam nadzieję, że staną się ważne również dla Czytelników.
Małgorzata Miśkowiec
—
Wyobraźmy sobie sytuację, gdy ktoś nagle prosi nas o wymienienie najważniejszych dzieł polskiej sztuki współczesnej – najlepiej takich znanych nie tylko w Polsce, ale i na świecie. Zaczynamy się zastanawiać, kojarzymy kilka dzieł związanych z dziedzinami, którymi się szczególnie interesujemy. Ktoś bez zmrużenia okiem wymieni polskich plakacistów, ktoś inny – reżyserów filmowych albo teatralnych, jeszcze ktoś – jazzmanów albo kompozytorów muzyki klasycznej. Ale niewiele osób będzie umiało wymienić przeboje polskiej kultury z większości dziedzin. Nasza książka została pomyślana jako swoista ściągawką, podpowiedź, na jakich artystów warto zwrócić uwagę, jakie dzieła warto kojarzyć, jakie fakty i anegdoty w rozmowach o polskiej sztuce warto przywoływać.
Dokonany przez nas wybór jest w stu procentach subiektywny i każdy znajdzie sto argumentów, aby wskazać sto innych dzieł i stu innych twórców, ale o to nam właśnie chodzi: żeby o polskiej sztuce rozmawiać, a przy okazji ją poznawać, oswajać i propagować.
Równie ważnym powodem była chęć współpracy z niesłychanie zdolnymi graficzkami i grafikami. Udało nam się zaprosić siedem wszechstronnych artystek i czterech błyskotliwych artystów, którzy przygotowali autorskie interpretacje wybranych dzieł. Ich plakaty stanowią główną, wizualną treść książki.
Książka jest więc nie tylko przyczynkiem do rozmowy o polskiej sztuce po 1918, ale też o wyjątkowym zjawisku, jakim jest dziś eksplozja graficznych talentów w Polsce.
Nie ukrywamy, że jej przygotowanie było dla nas wspaniałą, bardzo kulturalną przygodą. Bezkarnie godzinami mogliśmy oglądać filmy, słuchać muzyki, czytać książki – wciąż ciężko pracując. Mamy nadzieję, ze książka zainspiruje Was do podobnych wysiłków. Polecamy!
Ewa Solarz
Autorzy
Ewa Solarz, historyk sztuki, kuratorka wystaw, autorka książek „Ilustrowany elementarz dizajnu” (2015), „Ilustrowany elementarz polskiego dizajnu” (2017) i „Wszystko widzę jako sztukę” (2018). Przez wiele lat dziennikarka i redaktor naczelna w magazynach i serwisach wnętrzarskich, dziś zajmuje się popularyzacją polskiej kultury w kraju i zagranicą. Kuratoruje szereg projektów i wystaw związanych z dizajnem, ilustracją książkową i ekologią, tworzy i prowadzi warsztaty i lekcje. Współpracuje m.in. z Instytutem Adama Mickiewicza, Narodową Galerią Zachęta, Łódź Design Festival, Gdynia Design Days, Muzeum Miasta Gdyni, Muzeum Regionalnym w Stalowej Woli, Galerią Arsenał w Białymstoku, Instytutem Designu Kielce, Zamkiem Cieszyn, Instytutem Polskim w Sztokholmie, Berlinie, Budapeszcie, STGU, Narodowym Instytutem Muzealnictwa i Ochrony Zbiorów.
Karol Szafraniec, kulturoznawca-filmoznawca, edukator filmowy, prelegent, kurator. Absolwent Instytutu Sztuk Audiowizualnych UJ. Współpracownik MCK SOKÓŁ w Nowym Sączu oraz Mazowieckiego Instytutu Kultury w Warszawie. Szef Dyskusyjnego Klubu Filmowego „KOT”. Prowadzi zajęcia edukacyjne z zakresu kultury audiowizualnej – zarówno autorskie, jak i będące częścią ogólnopolskich projektów. Podwójny laureat Ogólnopolskiego Konkursu Prelegentów Filmowych 2011 (Nagroda Główna, Nagroda Publiczności), nominowany do nagrody PISF 2017 w kategorii „edukacja filmowa”. Pomysłodawca i kurator interdyscyplinarnych projektów kulturalnych, m.in. „Antonisz. Interpretacje”, Festiwal Sztuk Wizualnych „Relacje”. Tworzy podcast „Audio/Wizualny”.
Małgorzata Miśkowiec, kulturoznawczyni, historyk sztuki, kuratorka. Absolwentka Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie (kulturoznawstwo międzynarodowe) i Uniwersytetu Warszawskiego. Pracuje w Instytucie Adama Mickiewicza, gdzie zajmuje się projektami związanymi ze sztuką wizualną i dizajnem. W dotychczasowej pracy zajmowała się koordynacją wystaw oraz projektów międzynarodowych w Galerii Sztuki Współczesnej BWA SOKÓŁ w Nowym Sączu. Współpracowała z najwybitniejszymi polskimi i zagranicznymi artystami, kuratorami oraz instytucjami. Współtworzyła międzynarodowy projekt targów sztuki International Art Fair Warsaw 2016. Kuratorka projektów wystawienniczych i dyskursywnych: „Antonisz. Interpretacje”, „Wzory Przyszłości”, „SILESICUM”, Festiwal Sztuk Wizualnych „Relacje”.
Ilustratorzy:
Basia Flores, ur. 1988. Ilustratorka. Absolwentka Akademii Sztuk Pięknych w Katowicach. Współpracuje między innymi z Kukbukiem i Wysokimi Obcasami. Dla marki Medicine stworzyła ilustracje do limitowanej kolekcji odzieży Rebel Girl. Wydawnictwo Wytwórnia wydało ilustrowaną przez nią książkę dla dzieci A Kuku! Jej ilustracje to podróż między kolorami, kształtami i emocjami. Prosta droga do pozytywności. Obecnie mieszka i tworzy w Katowicach.
www.basiaillustration.com
@basiaflores
#basiaflores
Igor Kubik, ur. 1992. Ilustrator i projektant. Absolwent warszawskiej ASP. Związany z kwartalnikiem Przekrój. Obserwacja przyrody dała mu przekonanie, że świat rzeczy, mimo odmiennych form, stanowi jedność Cykle, rytmy i wzory stają się kluczem do zrozumienia otaczającej rzeczywistości. Autor książek artystycznych, ilustracji prasowych i komercyjnych. W 2018 roku nagrodzony statuetką Polish Graphic Design Awards w kategorii Ilustracja Prasowa.
www.igorkubik.com
behance.com/igorkubik
Ola Jasionowska, ur. 1987. Graficzka i ilustratorka. Współpracowała m.in. z Teatrem Wielkim w Warszawie, TR Warszawa, Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie. Jest autorką identyfikacji Ogólnopolskiego Strajku Kobiet, pracowała też z Młodzieżowym Strajkiem Klimatycznym. Od kilku lat pracuje jako graficzka miejska, dba o tworzenie ładniejszej Warszawy i, poprzez swoje plakaty, próbuje zachęcić ludzi do spędzania czasu nad Wisłą.
www.behance.net/olajasionowska
Karolina Lubaszko, ur.1994. Ilustratorka i graficzka. Ukończyła Akademię Sztuk Pięknych w Warszawie z wyróżnieniem rektorskim w specjalizacjach: projektowanie plakatu i grafika wydawnicza oraz grafika warsztatowa. Projektuje plakaty, ilustracje oraz grafiki wydawnicze głównie przy użyciu techniki sitodruku. Uczestniczka wystaw i studenckich projektów w Polsce i za granicą m.in. we Francji, Macedonii, w Niemczech i Rosji.
www.behance.net/KarolinaLubaszko/
www.instagram.com/karolinalubaszko/
TIN BOY (Łukasz Majewski), ur. 1983. Ilustrator. Tworzy pod tym pseudonimem już od ponad dekady. Jego prace publikowane były m.in. w Vogue Polska, Kukbuku, Glamour oraz Bluszczu. Inspiruje go modernizm, dizajn lat 50-tych i 60-tych oraz sztuka średniowieczna, starożytna i prehistoryczna. W swych pracach dąży do prostoty.
@tinboy_illustrations
www.facebook.com/tin.boy.illustrations/
Małgorzata Nowak, ur. 1985. Ilustratorka i graficzka. Absolwentka Wydziału Grafiki Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie. Wraz z ilustratorką Agatą Dudek współtworzy studio graficzne Acapulco. Specjalizuje się w ilustracji i książce dziecięcej, projektuje plakaty i opakowania a także wzory na tekstylia oraz murale. Laureatka głównej nagrody w konkursie Książka Roku 2016 polskiej sekcji IBBY.
www.acapulcostudio.pl
Marta Tomiak, ur. 1990. Ilustratorka. Ukończyła projektowanie graficzne na Uniwersytecie Artystycznym w Poznaniu. Autorka zinów, wielka fanka powielaczy RISO. Współpracowała z wydawnictwem Oficyna Peryferie, gdzie parała się drukarstwem i prowadziła warsztaty skupione wokół self-publishingu. Pracuje nad swoimi pierwszymi komiksami.
www.instagram.com/martamartatomiak/.
Urszula Palusińska, ur. 1984. Ilustratorka, autorka książek obrazkowych dla dzieci, reżyserka filmów animowanych. Absolwentka Wydziału Grafiki krakowskiej ASP. Laureatka wielu nagród z dziedziny ilustracji dziecięcej, w tym Bologna Ragazzi Award i Książka Roku polskiej sekcji IBBY.
www.instagram.com/ulapalula/
Julia Mirny, ur. 1988. Ilustratorka, graficzka, art director. Absolwentka warszawskiej ASP. Tworzy ilustracje, animacje, plakaty, okładki. Autorka oprawy graficznej TVP KULTURA. Jej ilustracje promowały kampanię launchową magazynu Vogue Polska. Zdobyła wiele nagród, m.in. główną nagrodę Projekt Roku 2013 STGU za ilustracje. Współtwórczyni czołówek do filmów Agnieszki Smoczyńskiej. Współpracowała z wieloma magazynami i instytucjami kultury. Jej prace pokazywano na międzynarodowych wystawach plakatu.
juliamirny.com
Tomek Opaliński, ur. 1993. Rysownik, ilustrator, twórca grafiki artystycznej. Absolwent warszawskiej ASP. Uczestnik i laureat wystaw m.in. Polish Graphic Design Awards, 26 Biennale Plakatu w Warszawie. Jest autorem licznych ilustracji prasowych m.in. dla magazynów: Vogue Polska, Kukbuk, Ruch Muzyczny. Twórca wzorów, ilustracji i grafik m.in dla Balagan Studio, Mood Scent Bar, Molehill home, Greyhound Candle.
www.instagram.com/tomek_opalinski_/
www.behance.net/Tomasz_Opalinski
Łukasz Zbieranowski, ur. 1981. Grafik z praktyki i nawrócony na rękodzieło introligator, psycholog z wykształcenia. Na co dzień prowadzi studio graficzne Fajne Chłopaki, odpowiedzialne m.in. za projekty okładek książek, publikacji, identyfikacje wizualne i plakaty. Cechą charakterystyczną jego projektów – czy to ręcznie robionych notesów, czy tworzonych dla różnych klientów grafik – jest stylowy retrofeeling.
www.fajnechlopaki.com
fch_radicals
Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących ze Funduszu Promocji Kultury
Partner: Kraków Miasto Literatury Unesco
