„Atlas wysp odległych. Pięćdziesiąt wysp, na których nigdy nie byłam i nigdy nie będę.”
Judith Schalansky
przeł. Tomasz Ososiński
Dwie Siostry, 2013
Jest w odkrywaniu nieznanych miejsc odwieczne pragnienie ludzkości, aby potwierdzić, że nie jesteśmy sami we wszechświecie. Stąd wszystkie wyprawy zamorskie i kosmiczne ekspedycje. Ale czy zanim postawimy stopę na bezludnym lądzie, rzeczywiście musimy odważyć się przekroczyć próg własnego domu?
Może najpiękniejsze podróże to te, które odbywamy w wyobraźni? Wszak każda realna podróż zaczyna się przecież w naszym umyśle, a jej źródłem jest potrzeba poznania, nazwania i odniesienia własnego „ja” do owego tajemniczego, nieznanego miejsca. Wyobraźnia jednak potrzebuje konkretnego bodźca, punktu zaczepienia, którym stać się może mapa lub ich zbiór: atlas. Paradoksalnie to właśnie mapa, oglądana w zaciszu własnego domu, może nas uczynić „zawiadowcą marzeń”.
„Atlas wysp odległych” to lektura obowiązkowa, zarówno dla podróżników jak i dla zatwardziałych domatorów. Jedni odnajdą w nim nowe fascynacje i ustalą nowe azymuty, inni, choć na chwilę, przeniosą się do innego świata. A wyprawa to niezwykła, od Wyspy Antypodów, Floreanę, Pakapuka, przez Amsterdam i Południowe Wyspy Kellinga, Semisopochnoi (Wyspy Szczurze), po Orkady Południowe, Wyspę Zwodniczą i Wyspę Franklina. Cały świat rozpisany na nieznane, czasami niezamieszkane i trudno dostępne miejsca.
I naprawdę, jak chce tego sama autorka, czyta się jej książkę jak poetycki tom. Sama Schalansky zresztą wykazuje spory poetycki talent. Jej wrażliwe i czułe spojrzenie trafia w samo sedno. Po mistrzowsku operuje metaforą i porównaniem, w całej książce nie ma ani jednego niepotrzebnego słowa. Jej styl jest oszczędny, ale jak wiadomo: mniej znaczy więcej, a „Atlas wysp odległych” zdaje się tylko potwierdzać ową tezę. Książka Schalansky to jednak nie tylko poetycki atlas, piękny opis nieznanych wysp. To, użyję tego słowa: dzieło – dotykające istoty rzeczy, starające się zrozumieć i odpowiedzieć na odwiecznie nurtujące człowieka pytania o sens istnienia, materialnego i namacalnego „bycia” w świecie i w końcu „nie-bycia”, utraty. Przepięknie o tym pisze autorka, opisując wyspę Takuu (Papua-Nowa Gwinea), która po każdej burzy kurczy się, aby w końcu zniknąć w morzu: „za miesiąc lub za rok”. I to powolne znikanie, o którym wiemy, z którym może i jesteśmy oswojeni, jednak zasmuca nas i niepokoi.
Autorka na co dzień jest projektantką książek. Studiowała historię sztuki i projektowanie komunikacji wizualnej. Sama jest odpowiedzialna za to jak „Atlas wysp odległych” wygląda. W roku 2009 w Niemczech książka ta zdobyła tytuł „Najpiękniejszej Niemieckiej Książki Roku”. Wyróżnienie to nie może dziwić. Już sam układ, wybór czcionki, projekt wyklejki, okładki, wszystko to sprawia, że czytelnik trzyma w ręku książkę przemyślaną od początku do końca.
„Atlas wysp odległych” to także książka o samotności, samotności podróżnika, którym jest, w dosłownym czy też metaforycznym sensie, przecież każdy z nas. Są podróże, które prędzej czy później będziemy musieli odbyć sami. Ważne, aby w tej naszej samotności dostrzec, jak pisze Szymborska „świat nie z tego świata”:
Lubię mapy, bo kłamią.
Bo nie dają dostępu napastliwej prawdzie.
Bo wielkodusznie, z poczciwym humorem
rozpościerają mi na stole świat
nie z tego świata.
Dariusz Szymanowski
****
Informacja wydawcy:
Wysmakowany album, w którym literatura łączy się z kartografią, by zabrać czytelnika w niezwykłą podróż po pięćdziesięciu tajemniczych lądach.
Portretując pięćdziesiąt odległych wysp rozsianych na pięciu oceanach, Judith Schalansky udowadnia, że atlas geograficzny to najbardziej poetycka z książek. Z pracowicie zebranych relacji historycznych i danych naukowych wysnuwa intrygujące literackie miniatury. Zestawiając je z subtelnymi, całostronicowymi mapami, tworzy całość o wielkiej mocy oddziaływania na wyobraźnię. Jedyną w swoim rodzaju, romantyczną książkę-marzenie, która zachwyci wszystkich miłośników wyimaginowanych podróży.
„Atlas wysp odległych” zdobył pierwszą nagrodę w konkursie na najpiękniejszą niemiecką książkę roku.
Ta fascynująca książka o najodleglejszych miejscach na świecie równie dobrze mogłaby nosić podtytuł: „Pięćdziesiąt miejsc, o których trzeba przeczytać przed śmiercią”.
„New York Times”
Czule wodzimy palcem po mapie; nasze spojrzenie gubi się wśród filigranowych linii, punktów i liter. Czujemy zapach morza, słyszymy fale i mewy, widzimy góry lodowe i skały. Pod stopami czujemy delikatny piasek. Kto tej jesieni otworzy tę prawdziwie urzekającą książkę, będzie mógł, jak niegdyś Robinson Crusoe, na chwilę porzucić świat.
„Die Zeit”
Judith Schalansky (ur. 1980) – niemiecka autorka i projektantka książek. Studiowała historię sztuki i projektowanie komunikacji wizualnej. W 2006 opublikowała kompendium typografii „Faktur mon Amour”, które zdobyło wiele nagród z dziedziny designu. Jej literacki debiut, „Blau steht dir nicht”, ukazał się w 2008 roku. Rok później wydała „Atlas wysp odległych”, który uzyskał tytuł „Najpiękniejszej Niemieckiej Książki Roku”. Jej powieść „Der Hals der Giraffe” zdobyła tytuł „Najpiękniejszej Niemieckiej Książki 2012”.
