„Gorzka czekolada i inne opowiadania o ważnych sprawach”
Andrzej Maleszka, Barbara Kosmowska, Katarzyna Ryrych, Katarzyna Terechowicz, Paweł Beręsewicz, Wojciech Cesarz
ilustr. Monika Spiczyńska
Wydawnictwo Prószyński i S-ka, 2016
Nakładem wydawnictwa Prószyński i S-ka ukazał się niedawno pokaźny zbiór opowiadań dla nastolatków, pt. „Gorzka czekolada”, napisanych specjalnie na użytek tej publikacji przez laureatów Konkursu Literackiego im. Astrid Lindgren, organizowanego przez Fundację ABCXXI Cała Polska czyta dzieciom. Klamrą spinającą teksty stał się temat ogólnoludzkich wartości. Śmietanka polskich autorów pokusiła się o odnalezienie w życiu współczesnej młodzieży (choć nie tylko) kontekstów sytuacyjnych do takich zagadnień jak wolność, przyzwoitość, odwaga czy uczciwość.
Biorąc pod uwagę zróżnicowany poziom poszczególnych opowiadań, zmierzenie się z zadanym tematem dla wielu autorów okazało się sporym wyzwaniem. Wydaje się, że największą trudność przysporzyła kompozycja fabuły, unikająca banału z jednej strony, i nie odbiegająca od tematu przewodniego z drugiej. W zbiorze znalazły się opowiadania ciekawe i prowokujące, jak również takie, które przeciętnego nastolatka mogą jedynie wprowadzić w konsternację.
Wśród moich faworytów znalazła się literacka wariacja na temat życzliwości, autorstwa Pawła Beręsewicza. Bohaterowie opowiadania pt. „System” żyją w utopijnym świecie, w którym za miłe gesty zbiera się punkty na specjalnym koncie, a przypadkowy debet może mieć naprawdę groźne konsekwencje. Okazuje się, że udawana życzliwość wcale nie musi być wartością. Autentyczną i wielowymiarową postać wykreowała również Katarzyna Ryrych w opowiadaniu pt. „Szczęśliwego Nowego Roku”. Jej bohaterka mierzy się z problemem notorycznego kłamania oraz samotnością w rozbitej rodzinie. W tle rozgrywają się wydarzenia sylwstrowej nocy oraz rodzi się przypadkowa, lecz wiele obiecująca znajomość. W opowiadaniu autorka z sukcesem mierzy się z problemem pracy nad sobą.
Wydaje się jednak, że podstawowym grzechem książki jest przyjęte przez autorów założenie, że nastolatki nie potrafią samodzielnie odczytywać kontekstów. Skutkuje ono najczęściej nieznośnie moralizatorskim tonem („Niebieska kredka” Katarzyny Ryrych, „Kacper” Katarzyny Terechowicz) lub szablonowym schematem fabuły („Burza” Katarzyna Terechowicz i Wojciech Cesarz, „Sztuka programowania” Wojciech Cesarz). Nie dość tego, każde opowiadanie zostało opatrzone stosownym nadtytułem, informującym z jakim problemem zetkniemy się za jego pośrednictwem. Szkoda, że „Gorzka czekolada” nie ustrzegła się gorzkiego dydaktyzmu, którego młodzi ludzie i tak mają pod dostatkiem.
Objętość książki i różnorodność tekstów utrudnia jednoznaczną ocenę zbioru, jednak sam pomysł zakotwiczenia opowiadań wokół konkretnych, z góry ustalonych zagadnień przechyla szalę w kierunku uznania książki za jawnie i świadomie dydaktyzującą. I to w stylu, który przez docelowego odbiorcę może zostać uznany za opresyjny: do bólu dobitny tytuł (czy nie wystarczyłaby sama intrygująca „Gorzka czekolada”?), kolorystyczny klucz zagadnień zastosowany na marginesach oraz poprzedzenie każdego opowiadania infantylną definicją, jak również przewodnie cytaty wyróżnione na tytułowych stronach. Co gorsza, nawet użytkowy potencjał „Gorzkiej czekolady”, jako podstawy do pracy wychowawczej z młodzieżą, został mocno zredukowany poprzez duże ryzyko odrzucenia i obśmiania narzuconych wzorców.
Jak widać schematyzm „Gorzkiej czekolady” stał się przekleństwem dla obu stron, zarówno dla samych autorów jaki i ich odbiorców.
Zosia Gwardyś
Informacja wydawcy:
15 znakomitych opowiadań o tym, co w życiu najważniejsze.
Zbiór opowiadań dla młodzieży w wieku 11-15 lat – o tym, co w życiu najważniejsze: o przyjaźni, szacunku, sprawiedliwości, odwadze, wolności, ale też optymizmie, życzliwości, pokojowym nastawieniu do świata…
Autorami czternastu opowiadań (o każdej z wartości) są laureaci Konkursu Literackiego im. Astrid Lindgren, organizowanego przez Fundację ABCXXI Cała Polska czyta dzieciom.
Opowiadanie o mądrości napisał zaś związany od lat z Fundacją Andrzej Maleszka, niezwykle popularny i lubiany autor bestsellerów dla dzieci i znakomity reżyser.
Niewiele jest książek tak poważnie traktujących młodego czytelnika. Znakomicie napisana, świetnie zilustrowana – śmieszy i wzrusza, rozczula i skłania do refleksji, prowokuje do sporów i dyskusji.
Na pewno niejeden nastolatek będzie identyfikował się z bohaterami „Gorzkiej czekolady…” – Kacprem, któremu tak trudno zdobyć się na odwagę, nastoletnią właścicielką wielorasowego psa Kufla, której życie będzie o wiele prostsze, gdy przestanie notorycznie kłamać, Jackiem i Marcinem, którzy zupełnie inaczej oceniają, co to szczęście, a co pech.
W tych opowiadaniach znajdą też swoje portrety sami dorośli – czasem (jak w „Rajskim ptaku”) ostro zarysowane. I świat, który w tym wieku ocenia się może najsurowiej, ale jakże szczerze.
Piętnaście opowiadań – piętnaście wartości na piętnastolecie Fundacji ABCXXI, która od lat mówi o emocjach młodych czytelników, czyli o tym, co najważniejsze.
„Ważna książka o ważnych sprawach – na ważny wiek”.
Dorota Koman
Spis opowiadań:
Katarzyna Ryrych – „Złomek”, „Szczęśliwego nowego roku”, „Rajski ptak”, „Niebieska kredka”
Barbara Kosmowska – „Fan – Fatalne zauroczenie”, „Gorzka czekolada”, „Koszulka z numerem 6”
Katarzyna Terechowicz – „Kacper”
Wojciech Cesarz – „Dolina jeleni”
Katarzyna Terechowicz i Wojciech Cesarz – „Burza”, „Sztuka programowania”
Paweł Beręsewicz – „Pech”, „Nędzny tchórz”, „System”
Andrzej Maleszka – „Genialny Pomyl”
Współwydawca: Fundacja ABCXXI – Cała Polska czyta dzieciom
